تحصيل دارايي از طريق معاوضه

با توجه به توضيح نامناسب کتاب اصول حسابداري 2 در رابطه با فصل پنجم اين کتاب مبحث تعويض داراييها جا دارد جهت آشنايي بيشتر همکاران با فرايند حسابداري تعويض درايي ها به توضيحاتي در اين رابطه بپردازيد .

گاه اموال ، ماشين آلات و تجهيزات واحدهاي تجاري ديگر تحصيل مي شود . در برخي از اينگونه مبادلات با اينکه معاوضه اساساً غير يولي است اما ممکن است مبلغي جزيي به عنوان سرک نقدي يا قضاوت نقدي (Boot) دريافت يا پرداخت شود . قبل از انتشار استاندارد حسابداري براي مبادلات غير يولي (Accounting for Nonmonertury transactions ) معاوضه داراييها معمولاً به روشهاي زير در حسابها ثبت مي شد :

v    ارزش متعارف دارايي واگذار شده يا ارزش متعارف دارايي تحصيل شده و شناسايي کل سود و زيان معاوضه

v    ارزش دفتري دارايي واگذار شده بدون شناسايي سود يا زيان معاوضه

v    تعيين ارزش براي داراييها در تاريخ مبادلات و شناسايي کل سود يا زيان معاوضه

اين برخورد چند گانه ، حسابداري معاوضه داراييها را با اشکال رو به رو مي کرد تا اينکه استاندارد حسابداري شماره 29 APB29)) تحت عنوان حسابداري مبادلات غير پولي در سال 1973 به تصويب رسيد طبق اين استاندارد حسابداري مبادلات غير پولي همانند مبادلات پولي بايد بر پايه ارزش متعارف داراييها يا خدمات مورد مبادله باشد يعني بهاي تمام شده يک دارايي که درمعاوضه با دارايي ديگر تحصيل مي شود بايد بر مبناي ارزش متعارف دارايي وگذار شده ثبت و سود و زيان معاوضه نيز کلاً شناسايي شود .

در مواردي که ارزش متعارف داريي تحصيلي شده درمقايسه با ارزش متعارف دارايي واگذار شده مشخص تر باشد ارزش متعارف دارايي تحصيل شده بايد مبناي اندازه گيري بهاي تمام شده قرار گيرد . استاندارد مذبور اصل ارزش متعارف را درمورد معاروضه دارايي ها در دو مورد زير تعديل کرده و شناسايي سود و زيان را مجاز نشناخته است.

1. ارزش متعارف دارايي واگذار شده و ارزش متعارف دارايي تحصيل شده هيچ يک در حدي معقول قابل تعيين نباشد در اين صورت دارايي تحصيل شده به ارزش دفتري دارايي واگذار شده ثبت و سودي شناسايي نمي شود .

2. معاوضه دارايي ها به تکميل فرايند سود منجر نشود طبق اصل شناخت درآمد هنگامي که فرايند کسب سود کامل شده و مبادله انجام گرفته باشد ميتوان درآمد را شناسايي کرد در معاوضه دارايي ها زير فرايند کسب سود کامل نيست.

v  معاوضه دارايي ها ي مشابه : معاوضه دارايي هايي که در جريان عادي فعالتي هاي تجاري براي فروش نگهداري نمي شود با دارايي هاي مشابهي که به همان منظور نگهداري خواهد شد مانند معاوضه يک دستگاه کاميون کهنه با کاميون نو

v  معاوضه داراييهاي غير مشابه : معاوضه دارايي هايي که در جريان عادي فعاليت هاي تجاري براي فروش نگهداري مي شود با دارايي هاي مشابهي که به همان منظور نگهداري خواهد شد مانند معارضه کالا با کالا .

از آنجا که قواعد متفاوتي در مورد حسابداري معاوضه دارايي هاي غير مشابه و معاوضه دارايي هاي مشابه وجود دارد بنابراين حسابداري معاوضه دارايي ها به ترتيب در دو بخش جداگانه مطالعه مي شود .

v    حسابداري معاوضه دارايي هاي غير مشابه .

v    حسابداري معاوضه دارايي هاي مشابه .

معاوضه دارايي هاي غير مشابه Exchange of Dissimilar Assets

در صورتيکه کاربرد داريي هايي که معاوضه مي شود متفاوت مي باشد اين معاوضه از نظر مقاصد حسابداري غير مشابه محسوب مي شود در معاوضه دارايي هاي غير مشابه چون فرايند کسب سود کامل شده است دارايي هاي تحصيل شده بايد به ارزش متعارف دارايي واگذار شده ثبت و سود و زيان معاوضه کلاً شناسايي شود بهاي تمام شده دارايي تحصيلي شده و سود و زيان ناشي از معاوضه داريي هاي غير مشابه به ترتيب زير محاسبه ميشود :

محاسبه بهاي تمام شده دارايي تحصيل شده :

سرک نقدي پرداخت شده

                                                ±     ارزش متعارف دارايي واگذار شده = بهاي تمام شده داريي تحصيل شده

سرک نقدي دريافت شده

در مواردي که ارزش متعارف داريي واگذار شده به نحوي معقول قابل تعيين نباشد ، ارزش متعارف دارايي تحصيل شده مبناي ثبت قرار مي گيرد .

محاسبه سود و زيان معاوضه :

ارزش دفتري دارايي واگذار شده – ارزش متعارف دارايي واگذار شده = سود و زيان معاوضه

معاوضه دارايي هاي مشابه Exchange of similar Assets :

در صورتيکه کاربرد دارايي هاي که معاوضه مي شود يکسان باشد و در فعالتي هاي تجاري مشابه به کار گرفته شود اين معاوضه از نظر مقاصد حسابداري مشابه محسوب شود معاوضه دارايي هاي مشابه ممکن است منجر به سود يا زيان شود که هر يک از دو حالت جداگانه در زير بررسي مي شود :

الف : معاوضه دارايي هاي مشابه در مواردي که معاوضه به زيان منجر شود : در معاوضه دارايي هاي مشابه در صورتيکه ارزش متعارف دارايي واگذار شده کمتر از ارزش دفتري دارايي واگذار شده مي باشد زيان معاوضه بايد کلاً شناسايي و دارايي تحصيل شده به ارزش متعارف دارايي واگذار شده در دفاتر ثبت شود .

ب : معاوضه دارايي هاي مشابه در مواردي که معاوضه به سود منجر شود : معاوضه دارايي هاي مشابه به تکميل فرايند کسب سود منجر نمي شود زيرا دارايي تحصيل شده کاربردي مشابه با دارايي واگذار شده دارد و مبادله به قصد تحصيل سود انجام نمي گيرد روش ثبت معاوضه دارايي هاي مشابه در مواردي که معاوضه به سود منجر شود به شرح زير است :

v  اگر معاوضه بدون سرک نقدي باشد اولاً سودي شناسايي نمي شود . ثانياً دارايي تحصيل شده به ارزش دفتري دارايي واگذار شده در دفاتر ثبت مي شود .

v  اگر معاوضه متضمن پرداخت سرک نقدي باشد اولاً سود شناسايي نمي شود ثانياً دارايي تحصيل شده به مبلغي معادل ارزش دفتري دارايي واگذار شده به علاوه وجه نقد پرداخت شده در دفاتر ثبت مي شود .

v  اگر معاوضه متضمن دريافت سرک نقدي و مبلغ آن کمتر از 25./0 ارزش مبادله باشد مبادله به دو بخش تفکيک مي شود. بخش نقدي که به تکميل فرايند کسب سود منجر شده است فروش و بخش ديگر مبادله غير پولي فرض مي شود دراين حالت سود به تناسب بخش نقدي مبادله به شرح زير محاسبه و شناسايي مي شود :

سرک نقدي دريافت شده                      

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ× کل سود حاصل از معاضه * = سود براساس بخش نقدي معاوضه

ارزش متعارف دارايي تحصل شده + سرک نقدي دريافت شده

* کل سود حاصله از معاوضه از تفاوت ارزش متعارف و ارزش دفتري دارايي واگذار شده به دست مي آيد .

در صورتيکه در معاوضه داراييهايي مشابه مبلغ سرک نقدي معادل 25./0 يا بيشتر از 25./0 ارزش متعارف داراييهاي مبادله شده باشد معاوضه دارايي ها در دفاتر طرفين مبادله مانند معاوضه دارايي هاي غير مشابه به ارزش متعارف دارايي واگذار شده ثبت و کل سود شناسايي مي شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع :

" Accounting for certain Nonmonetary Transaction"

(ELTF) summary 86-29 (FASB , standard , conn ,1986)

ملک آرايي ، نظام الدين ، 1322- حسابداري اموال ، ماشين آلات و تجهيزات / سازمان حسابرسي مرکز تحقيقات حسابداري و حسابرسي ، 1377 چاپ يازدهم با تجديد نظر کامل – ارديبهشت